این جرم جزیی از جرایم غیرقابل گذشت میباشد و مقید به نتیجه آنی میباشد. و میتوان به صورت فعل و ترک فعل نیز رخ داد و به معنای آن است که اگر شخصی از اموال خود را فرقی نمیکند چه به صورت منقول یا غیر منقول به صورت امانت به فرد دیگری بدهد که امین میباشد، این فرد باید مال را به صاحب آن بازگرداند و یا اینکه صرف خاصی برساند که اگر این کار را نکند یا اینکه مال تلف شود، مفقود و یا اینکه استعمال شود در این صورت به جرم خیانت در امانت محکوم میگردد.
در اینجا ما با سه رکن اساسی خیانت در امانت روبرو هستیم:
- مالک
کسی که مال را با توافق و در کمال رضایت به شخص مورد اعتماد خود تحویل میدهد.
- امین
کسی که مالی به او سپرده شده است تا در زمان مقرر شده به صاحب اصلی پس دهد یا اینکه آن را به مصرف مد نظر مالک برساند.
- مال مورد امانت
مالی است که صاحب آن را به فرد امین تحویل میدهد تا از آن مراقبت کند
ارکان جرم خیانت در امانت
1 – رکن قانونی :
ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی به بررسی عنصر قانونی جرم خیانت در امانت پرداخته است و بیان میدارد: هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت، به کسی داده شده و بنا براین بوده است که اشیاء مذکور، مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که اشیاء نزد آن بوده آن ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.
جرم این موضوع علاوه بر جنبه‌ی خصوصی که شاکی خصوصی اقدام به شکایت میکند، جنبه‌ی عمومی هم دارد و حتی در صورتی که شاکی خصوصی گذشت کند، مجازات تعزیری همچنان باقی خواهد ماند.
پس این جرم علاوه بر مجازات طبق ماده‌ی 674 قانون مجازات اسلامی، ماده‌ی 19 هم تکمیل کننده‌ی مجازات وی میگردد که بیان میدارد:
دادگاه می‌تواند کسی را به علت ارتکاب جرم عمدی به تعزیرات یا مجازات‌های بازدارنده محکوم کرده است به عنوان تتمیم حکم تعزیری یا بازدارنده مدتی از حقوق اجتماعی محروم و نیز از اقامت در نقطه یا نقاط معین ممنوع و یا به اقامت در محل معین مجبور نماید.
2 – رکن مادی :
عنصر مادی این جرم عبارت است از تصاحب، استعمال، اتلاف و یا مفقود کردن مال مورد امانت می باشد و عنصر مادی جرم خیانت در امانت هم به صورت فعل و هم به صورت ترک فعل امکانپذیر است.
- استعمال: مال امانی را برای خود استفاده کند.
- تصاحب: مال امانی را تصاحب کند.
- اتلاف: مال امانی را به هر طریقی از بین ببرد.
- مفقود کردن: مال امانی را مخفی کند و مالک نتواند به آن دستیابی داشته باشد.
بنابراین، هر گاه مفقود شدن مال امانی بر اثر اهمال یا سهل انگاری وی باشد، به عنوان مثال انگشتر امانی از سوراخ جیبش بیفتد، در این صورت، امین تنها از نظر حقوقی ضامن می باشد ولی از لحاظ کیفری خیانت در امانت محسوب نمی شود.
3 – عنصر معنوی جرم خیانت در امانت:
عنصر معنوی جرم خیانت از دو بخش سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل می شود.
سوء نیت عام : عبارت است از اینکه امین به صورت عمدی مرتکب جرم شود، یعنی اینکه مرتکب جرم باید عمدا و از روی قصد و اراده نسبت به تصاحب، تلف، مفقود یا استعمال مال مورد امانت اقدام نماید.
سوء نیت خاص : منظور از سوء نیت خاص آن است که امین این افعال را به قصد رسیدن به نتیجه ( قصد ضرر ) انجام داده باشد. یعنی اینکه امین با ارتکاب جرم قصد ایراد ضرر به مالک ملک داشته باشد.
تفاوت های خیانت در امانت با جرم کلاهبرداری؟
۱- در جرم خیانت در امانت جرم زمانی صورت میگیرد که به نتیجه برسد و شروع به جرم بدون اینکه به نتیجه برسد مجازاتی ندارد اما در جرم کلاهبرداری شروع به جرم آن مجازات دارد و جرمی آنی و فوری میباشد.
۲- در جرم خیانت در امانت، امین از اموال منتفع نمیشود. یعنی اینکه مالاز بین برود امین مرتکب جرم شده است و مالی نیز به او نرسیده است ولی در کلاهبرداری از اموال باید منتفع شده باشد.
۳- در جرم کلاهبرداری مال را به شیوه متقلبانه و فریب بدست می آید و تحقق پیدا میکند و اما در خیانت در امانت خود مالک مال را به امین میدهد، با توجه به شناختی که از او دارد.
۴- جرم خیانت در امانت زمانی صورت میگیرد که عملی که پس از کسب مال بر روی آن انجام میدهد ولی درجرم کلاهبرداری نیز به محض گرفتن آن مال محقق میشود.
حالت های مختلف جرم خیانت در امانت
- سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص
- سوء استفاده از مهر و امضا
- خیانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی
- خیانت در امانت در قانون تجارت
- خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت
- خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک
سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص
هرگاه شخصی به ضرر شخص دیگری که دچار ضعف نفس یا هوی و هوس است، نوشته یا سندی، اعم از تجاری یا غیر تجاری، از قبیل؛ سفته، چک یا هرگونه نوشته ای که موجب التزام وی شود، تنظیم نماید؛ مرتکب جرم خیانت در امانت شده و علاوه بر جبران خسارت مالی، به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون ریال تا ده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود.
نکته: اگر فردی که مرتکب چنین جرمی شده، نسبت به شخصی که ضرر دیده، حق ولی بودن، وصی یا قیم بودن، داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارت مالی از سه تا هفت سال حبس خواهد بود.
سوء استفاده ازمهر و امضا
اگر فردی مهر و برگه چک یا هر برگه سفید امضاء خود را به دست شخصی بسپارد و آن شخص از آنها سوء استفاده کند، شخص سوء استفاده کننده، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است. حتی اگر این فرد اسناد را خودش و بدون اطلاع مالک اسناد، به هر طریقی به دست بیاورد و از آن سوء استفاده کند، باز هم مجرم شناخته می شود و مطابق با قانون مجازات می شود و برای وی یک تا سه سال حبس در نظر گرفته می شود.
خیانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی
هرکدام از کارمندان و مستخدمین اداره‌جات، سازمان‌ها، مؤسسات، شوراها، شهرداری‌ها و شرکت‌های دولتی یا وابسته به دولت و یا سازمان‌های انقلابی و بنیادهای که تحت اداره و سرپرستی ولی‌فقیه و دیوان محاسبات اداره می‌شوند، وجوه نقدی یا اسناد و اموال متعلق به هرکدام از سازمان‌ها و مؤسسات فوق را بدون قصد تملک مورد سوءاستفاده قرار دهند، متصرف غیرقانونی محسوب می‌شوند.
این شخص، علاوه بر اینکه به جبران خسارت وارده محکوم میشود باید اجرت‌المثل را پرداخت نماید. همچنین به ۷۴ ضربه شلاق نیز محکوم خواهد شد و چنانچه از این سوءاستفاده منتفع هم شده باشد، علاوه بر این مجازات به جزای نقدی برابر با قیمت منتفع شده محکوم میشود.
خیانت در امانت در قانون تجارت:
- در قانون تجارت هرگاه که شخصی، سند تجاری مانند: چک، سفته و … را به شخصی امانت بدهد، اما امین به وسیله این اسناد خیانت کند، خیانت در امانت محسوب می شود. برای مثال فرض کنید شخصی خانه ای را اجاره کند و چکی را به عنوان ضمانت اجاره، نزد موجر گذاشته باشد، بعد از تخلیه منزل، موجر باید چک را به صاحبش بازگرداند، در غیر اینصورت و استفاده دیگر از چک، خیانت در امانت محسوب می شود.
- در صورتی که دلال بر خلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به و ماموریت داده، به نفع طرف دیگر معامله اقدامی نماید و یا بر خلاف عرف تجارتی محل، از طرف مزبور وجهی دریافت یا وعده وجهی را قبول کند، مستحق اجرت و مخارجی که کرده ندانسته و به علاوه وی را مشمول مجازات مقرر برای خیانت در امانت دانسته است.
- در صورتی که حق العمل کار نادرستی کرده و مثلا به حساب آمرقیمتی علاوه بر قیمت خرید و یا کمتر از قیمت فروش محسوب داشته، مستحق حق العمل ندانسته و به علاوه به آمر اجازه داده است که در دو صورت اخیر، خود حق العمل کار را خریدار یا فروشنده محسوب کند. همچنین این شخص به مجازاتی که برای خیانت در امانت در نظر گرفته شده، محکوم خواهد شد.
- در صورتی که مدیرتصفیه در حین تصدی به امور تاجر ورشکسته وجهی را حیف و میل کرده باشد، خائن در امانت محسوب می شود.
خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت
هرگاه شخصی، دارایی متعلق به اشخاص مجهول الوارث را تصرف نماید و بعد از اتمام مدتی که به موجب ماده 6 مقرر است، (نسبت به اموال منقول و وجه نقد، ظرف 10 سال از تاریخ فوت مالک و نسبت به اموال غیرمنقول ظرف 20 سال از تاریخ فوت مالک)، مال مزبور و یا دین و یا منافع حاصله از آن را به دولت تسلیم یا تادیه ننماید، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است.
خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک
هرگاه نسبت به املاک وقف و حبس و ثلث باقی به عوان مالکیت، تقاضای ثبت شده، متولی یا نماینده اوقافی که به موجب نظامنامه مکلف به دادن عرض حال اعتراض و تعقیب دعوا و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی است، در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننماید، به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.
در مواردی نیز که تقاضای ثبت ملک دیگری بدون ذکر حقوق ارتفاقی املاک وقف و حبس و ثلث باقی شده است، هرگاه اشخاص مذکور در فوق در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننمایند، به مجازات خائنین در امانت محکوم می شوند.
آیا خیانت در امانت در اموال مشاع امکان پذیر است؟
گاه ممکن است این سوال برای شما هم پیش آمده باشد آیا علیه شریک تان که در مال مورد مشاعی ورود نموده و در حال استفاده از آن می باشد میتوان شکایت کیفری خیانت در امانت مطرح کرد در پاسخ به این سوال باید اعلام نمود خیر چون شما شریکتان در جز به جز مال مشاعی با شریکتان مالک هستید مالک نمی توانید اقدام به طرح دعوای خیانت نمایید و فقط می توانید با طرح دعوای خلع ید شریکی که بدون اجازه در حال استفاده از مال مشاعی است را از بقیه تصرف آتش جلوگیری نمایید در مجموع باید گفت چنانچه هر یک از شما عزیزان قصد داشتید اقدام به طرح شکایت کیفری خیانت در امانت نمایید می توانید با مشورت از طرح شکواییه اشتباه محفوظ مانده و مناسب‌ترین شیوه شکایت خود را در این باب مطرح نمایید.
مراحل شکایت خیانت در امانت
- در ابتدا شاکی باید در دفاتر خدمات قضایی یا نزد وکیل، شکوائیه تنظیم نماید.(برای این کار هزینه ثابتی در نظر گرفته شده که باید به مرجع قضایی پرداخت شود و مقدار این هزینه ربطی به ارزش مال امانی ندارد)
- در برگه شکواییه باید ابتدا مشخصات کامل شاکی مانند: نام و نام خانوادگی، محل اقامت، شماره ملی و… ثبت شود؛ سپس موضوع شکایت و محل و تاریخ انجام جرم قید شود و در قسمت بعد میزان خسارت وارد شده به شاکی و مورد مطالبه درج میشود؛ پس از آن دلایل وقوع جرم و مشخصات مطلعان و شاهدان نوشته خواهد شد و در پایان مشخصات کامل متهم یا مظنون قید میشود.
- دادسرا معمولا پرونده را بررسی خواهد کرد و اگر نیاز به تحقیقات و مراحل تکمیل پرونده باشد، آن را به کلانتری ارجاع میدهد و پس از انجام تحقیقات دوباره، پرونده به دادسرا فرستاده شده و در صورتی که جرم اثبات شود دادسرا کیفرخواست تنظیم میکند و آن را همراه با مدارک و شواهد برای بررسی نهایی به دادگاه می‌فرستد.
- در صورتی که جرم در دادگاه ثابت شود، حکم مجازات بر اساس آنچه قانون تعیین کرده است برای مجرم یا مجرمین صادر خواهد شد.
چطور وقوع جرم خیانت در امانت را اثبات کنم ؟
جرم خیانت در امانت هم مانند سایر جرایم با ادله ی معمول اثبات دعوا مثل : شهادت، اقرار، سند و علم قاضی به اثبات می رسد.
مجازات عدم اثبات خیانت در امانت
اگر صاحب مال اقدام به شکایت از فردی کند که مالی را برای امانت به او سپرده بود که آن شخص خیانت در امانت کرده است و نتواند ادعای خود را اثبات کند، فرد مقابل هم می‌تواند شکایتی با عنوان افترا (تهمت) به صاحب مال داشته باشد. در صورتی که اثبات شود که شخص مالک با قصد و نیت بد به فرد تهمت وارد کرده است، مجازات حبس از یک ماه تا یک سال به همراه 74 ضربه شلاق در انتظارش خواهد بود.
مرور زمان در جرم خیانت در امانت
اگر پس از طی چند ماه یا چند سال برای اقامه دعوی به دادگاه مراجعه کنید، شکایت شما رسیدگی نمیشود، به بیان دیگر دعوی شما مشروط به اصل مرور زمان است.
بهتر است با مفهوم مرور زمان خیانت در امانت آشنا شویم: مطابق با ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که جرمی در فرصت تعیین شده طبق قانون برای مرور زمان موجب پیگرد قانونی قرار نگیرد، دیگر قابلیت پیگرد قانونی نخواهد داشت. همچنین باید گفت اگر از تاریخ آخرین پیگیری قضایی یا تحقیقاتی تا اتمام تاریخ مشخص شده برای انقضای مرور زمان حکم قطعی صادر نشود، مسئله مرور زمان مطرح میشود.
در هر نوع جرم براساس میزان و نوع مجازات، میزان مرور زمان تعیین میشود. همان‌طور که گفتیم مجازات برای خیانت در امانت ۶ ماه تا ۳ سال حبس است. براساس ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت با حداکثر حکم ۳ سال حبس، جرم درجه ۵ محسوب میشود. و براساس ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، این حکم آن ۷ سال است.
بنابراین طبق قانون مجازات جرم خیانت در امانت یکی از جرم‌هایی است که مشمول مرور زمان میشود و پس از طی ۷ سال در صورت عدم شکایت علیه خیانت در امانت، مشمول مرور زمان میشود.