معنای الزام به تمکین
چنانچه شخصی بدون داشتن دلایل موجه، از تمکین در برابر دیگری امتناع کند، باید به صورت قانونی ملزم نمود که به وظایف زناشویی خود عمل نماید. الزام به تمکین تنها از جانب حکم دادگاه قابل اجراست و خود زوجین حق ندارند با توسل به زور همسر خود را ملزم به تمکین از خود نمایند. حتی با وجود صدور حکم دادگاه نیز، نمی توان شخص را مجبور به تمکین نمود. البته عدم اطاعت از حکم دادگاه عواقبی(از جمله لغو دریافت حق و حقوق وی از جانب همسر) را به دنبال خواهد داشت. در واقع اگر زوجه رای دادگاه را اجرا نکند ناشزه محسوب می شود. خوب است ابتدائا بدانید که دعوای مذکور به دو طریق قابل طرح و دارای محمل میباشد. در رویه عملی نیز مشاهده میناییم که دعوای الزام به تمکین زوجه در دو هنگام تقدیم محکمه میشود.
۱) طرح و اقامه این دعوا هنگامی صورت میپذیرد که زوجه پیش تر دادخواست مطالبه نفقه طرح و تقدیم نموده است. سپس زوج در مقام دفاع از خویش برآمده و مدعی این امر میباشد که زوجه به دلیل عدم تمکین، مستحق دریافت نفقه نمیباشد.
۲) بدوا و بدون اینکه زوجه دعوایی مانند مطالبه نفقه طرح نماید، به این دلیل که زوجه منزل مشترک را ترک نموده و تمکین نمی نماید، زوج نسبت به تنظیم دادخواست الزام به تمکین زوجه اقدام مینماید.
تمکین عام
زن می بایستی در منزلی که شوهر انتخاب می کند و البته متناسب با شان زوجه باشد سکونت نماید و در واقع مرد به زن دسترسی داشته باشد مگر اینکه انتخاب مسکن با زوجه باشد یعنی در عقد نکاح شرط شده باشد ولی در عین حال بایستی پس از انتخاب مسکن تمکین عام از شوهر داشته باشد تا ناشزه محسوب نشود.
پذیرفتن ریاست مرد در خانواده (ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی) و همچنین حق سکونت زوجه نیز تمکین عام زن از شوهر محسوب می شود.
ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی ) در روابط زوجین ریاست خانواده از خصائص شوهر است.
ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی ) زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.
تمکین خاص
برقراری رابطه خاص جنسی و زناشویی متعارف است. و ناظر به اطاعت پذیری زن از مرد در مسائل جنسی به طور متعارف است. که در واقع تمکین جنسی است.
نشوز زن
زن ناشزه، زنی است که از تمکین عام یا تمکین خاص و یا هر دو نوع تمکین در برابر شوهر خودداری می نماید. همچنین شرایط نفقه و مهریه زن ناشزه، به این صورت است که به زن ناشزه نفقه تعلق نمی گیرد، اما مهریه تعلق می گیرد.
موارد موجه عدم تمکین زوجه (زن)
درموارد زیر زن مجاز به عدم تمکین مرد میباشد
1 – انتخاب محل زندگی توسط زوجه
طبق ماده 1114 قانون مدنی اگر حق سکونت به زن داده شده باشد زن می‌تواند از زندگی کردن با شوهر در منزلی که مرد تعیین می‌کند خودداری کند. اما این باعث نمی‌شود که زن در مسائل زناشویی از همسر خود تمکین نکند.
2 – مبتلا شدن مرد به امراض مقاربتی و جنسی مجوز عدم تمکین زن
طبق ماده 1127 قانون مدنی اگر شوهر پس از عقد به یکی از امراض مقاربتی و جنسی بیمار گردد زن این حق را دارد که از نزدیکی با وی خودداری کند. توجه داشته باشید که این عدم نزدیکی مانع از حق نفقه برای زن نخواهد بود. بنابراین زن تا جایی که از سرایت این بیماری در امان بماند می‌تواند از نزدیکی خودداری کند.
3 – بیماری زن مجوز عدم تمکین زن
در صورتی که زن بیمار باشد هم می‌تواند تمکین نکند. البته در قانون بعضی از بیماری‌ها برای زن نام برده شده که زن در صورت داشتن این بیماری‌ها مجوزی قانونی و مشروع برای عدم تمکین خاص دارد.
نکته: در صورت عادت ماهیانه هم زن می‌تواند از تمکین خودداری کند.
4 – داشتن ضرر مالی و جانی
طبق ماده 1115 قانون مدنی در صورتی که زندگی در منزل مشترک با مرد برای زن خوف جانی و مالی یا شرافتی داشته باشد زن می‌تواند مسکن دیگری تهیه کرده و به آن جا رود. هنگامی که این ضرر برای دادگاه هم اثبات شود، دادگاه حکم بازگشت زن به خانه مرد را نخواهد داد. البته توجه داشته باشید که در این صورت هم زن همچنان دارای حق نفقه میباشد.
5 – حق حبس
بر طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زوجه می تواند تا وقتی که کل مهریه به او پرداخت نشده است از تمکین شوهر خودداری کند. بنابراین اگر شوهر دادخواست الزام به تمکین به طرفیت همسر تقدیم دادگاه کند و زوجه در مقام دفاع به حق حبس استناد نماید دعوی زوج تا پایان پرداخت مهریه از سوی دادگاه رد می شود.
نکته: حتی اگر دادخواست تقسیط مهریه از سوی زوج به دادگاه داده شود مهریه نیز تقسیط شود حق حبس زوجه تا پایان پرداخت کل مهریه باقی است.
نکته: عده ای از قضات معتقدند که اگر مهریه عندالاستطاعه باشد حق حبس زوجه زائل میگردد.
6 – عدم تهیه منزل مناسب شان برای زوجه
زوج منزل مورد نیاز برای آغاز یا ادامه زندگی مشترک را مهیا نکرده است و یا وسایل مورد نیاز برای زندگی مشترک را تهیه نکرده است. در این گونه موارد در اصل خود زوج نیز تمایل به تمکین زن ندارد و تنها برای به دست آوردن مزایای آن به عبارتی تله تمکین را به پا می کند. البته باید توجه داشت دادخواست تمکین لازمه تهیه مسکن و وسایل متناسب با شان زن می باشد.
منزلی که مرد به زن جهت تمکین معرفی می کند باید مستقل و دارای تمام اثاث منزل و همچنین باید شامل اتاق مستقل ، حمام و سرویس بهداشتی و آشپزخانه مستقل باشد. اگر غیر از این مورد باشد زن می تواند آن را نپذیرد. مرد نمی تواند همسر خود را در خانه ای که با پدر و مادر و خانواده اش مشترک است سکونت دهد.
7 – درخواست عدم واقع توسط زوج
در صورتی که زن بتواند اثبات نماید که شوهرش صوری درخواست تمکین داده و در عمل تمایلی به ادامه زندگی و همسر ندارد، می تواند یکی از دلایل رد دادخواست الزام به تمکین باشد.
8 – نپرداختن نفقه زن
نپرداختن نفقه زن هم می تواند یکی از دلایل موجه عدم تمکین به شمار رود.
آثار عدم تمکین زوجه چیست؟
پس از صدور رأی الزام به تمکین زوجه توسط دادگاه خانواده این حکم به زوجه اعلام می شود که وی موظف به تمکین از شوهر می باشد در صورتی که زن داوطلبانه و به اختیار حکم دادگاه را اجرا نماید در واقع اختلاف و دعوای تمکین پایان یافته است. در صورت عدم اجرای حکم توسط زوجه دادگاه خانواده زوجه را مجبور به تمکین نخواهد کرد و عدم اجرای حکم تنها آثار حقوقی خاصی را به دنبال خواهد داشت که در ذیل بیان می شود:
۱.عدم استحقاق نفقه:
در صورت عدم تمکین زن و اثبات آن در دادگاه ، زن دیگر حقی به دریافت نفقه نخواهد داشت.
۲.اجازه ازدواج مجدد مرد:
با صدور حکم قطعی الزام به تمکین و عدم اجرای حکم یعنی عدم تمکین زن ، دادگاه خانواده در صورت درخواست مرد اجازه ازدواج مجدد او را صادر می نماید.
۳.عدم استحقاق و تعلق نصف دارایی شوهر به زن:
در صورتی که در ضمن عقد نکاح شوهر شرط تنصیف دارایی را امضا کرده باشد در صورت اثبات عدم تمکین و ناسازگاری زن در زندگی مشترک و در نتیجه طلاق دادن او شرط تنصیف دارایی در این مورد به واسطه اثبات عدم تمکین اجرا نخواهد شد.
الزام به تمکین در دوران عقد
چنانچه زوج در دوران نامزدی درخواست الزام به تمکین زوجه نماید، زوجه باکره می تواند از حقی که قانون به وی قائل شده (حق حبس) استفاده نماید. بدین صورت که تا زمانی که زوج مهریه وی را نپرداخته باشد، از شوهرش تمکین نخواهد کرد. تحت چنین شرایط زوج باید درخواست خود را رد نماید اگر دادخواست تقسیط مهریه از سوی زوج به دادگاه داده شود و مهریه نیز تقسیط شود، حق حبس زوجه تا پایان پرداخت کل مهریه پابرجاست. برخی از قضات معتقدند که اگر مهریه زوجه عندالاستطاعه باشد، وی حق حبس نخواهد داشت.
مدارک لازم برای طرح دعوای الزام به تمکین
- سند ازدواج
- شناسنامه و کارت ملی زوج
- اجاره نامه یا سند مالکیت منزل
- اظهارنامه مبنی بر دعوت رسمی از زوجه به زندگی مشترک
- استشهادنامه مبنی بر ترک منزل مشترک
مراحل دادخواست الزام به تمکین
- ثبت دادخواست الزام به تمکین در دفاتر خدمات الکترونیک قضائی توسط زوج یا وکیل وی
- فرستادن اظهارنامه لزوم تمکین و بازگشت، به زن
- تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده
- برگزاری دادگاه خانواده در محل اقامت زوجه
- شنیدن اظهارات طرفین در دادگاه و دعوت زوجین به اصلاح
- اثبات مقدمات و ملزومات تمکین زن از جمله تهیه مسکن و نیازهای خانه و خانواده
- ابلاغ رای تمکین در صورت خودداری و یا امتناع زوجه
- ارائه فرصت 20 روزه به زوجین جهت اعتراض و تجدید نظر خواهی از طریق ثبت در دفاتر خدمات الکترونیک قضائی
- صدور حکم قطعی به نفع شوهر
- درخواست صدور اجرائیه حکم الزام به تمکین توسط مرد
دادگاه صالح به رسیدگی به دعوای مذکور
دادگاه صالح دعوای الزام به تمکین ، دادگاه خانواده محل اقامت زوجه ( زن ) است. البته لازم به ذکر است که در حال حاضر مرد برای اقامه دعوای الزام به تمکین در دادگاه خانواده باید از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی نسبت به ثبت دادخواست الزام به تمکین اقدام نماید.