دیوان عدالت اداری چیست ؟
به طور کلی چنانچه حقوق مردم توسط نهادهای دولتی و عمومی به هر دلیلی رعایت نشود مرجعی جهت رسیدگی به این موارد در نظر گرفته شده است، این مرجع دیوان عدالت اداری نام دارد.
در حقیقت دیوان عدالت اداری مهم ترین مرجع رسیدگی به شکایت های مردم از دستگاه های اداری و اجرایی در کشور محسوب می شود که بر اساس اصل ۱۷۳ قانون اساسی زیر نظر رئیس قوه قضائیه اداره می شود و متشکل از شعب بدوی، تجدید نظر، هیات عمومی و هیات های تخصصی است.
در اصل 173 قانون اساسی آمده است:
به منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدها یا آئین نامه های دولتی و احقاق حقوق آنها، دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رئیس قوه قضائیه تأسیس می‌گردد. حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانون تعیین می کند.
هدف از تشکیل این مرجع احقاق حقوق مردم و برقراری عدالت عمومی است. همچنین این دیوان صلاحیت دارد تا آیین نامه های مغایر با قوانین کشور و احکام شرعی را باطل نماید.
از آنجا که دیوان عدالت اداری تنها مرجع تظلم خواهی مردم از دستگاه های اداری و اجرایی است و احکام صادره از سوی قضات این دیوان بسیار حائز اهمیت بوده و برای برخی حیاتی به شمار می رود از همین رو دقت در رسیدگی به پرونده ها و همچنین تسریع زمان رسیدگی از مهم ترین خواسته های مردم است.
وظایف دیوان عدالت اداری
- رسیدگی به اعتراضات و شکایات مردم از اقدامات و تصمیماتی که توسط سازمانها، موسسات و وزارتخانه ها و شهرداری ها و سازمان تامین اجتماعی ، نهادهای انقلابی، شرکت های دولتی صورت می گیرد در حیطه صلاحیت دیوان عدالت اداری است.
- رسیدگی به شکایات، اعتراضات و آرای قطعی هیات های رسیدگی به تخلفات اداری، کمیسیون موضوع ماده ۱۰۰ قانون شهرداری ها و هیات حل اختلاف کارگر و کارفرما رسیدگی می کند.
- دیوان به شکایاتی که از جانب کارمندان دولتی، قضات، مشمولین قانون مدیریت خدمات کشوری اعم از کشوری و لشکری از جهت ضایع شدن حقوق استخدامی صورت می گیرد رسیدگی می کند.
- طبق ماده ۷۹ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، در صورتی که رئیس قوه قضائیه یا رئیس دیوان،رأی قطعی شعب دیوان را خلاف بیّن شرع یا قانون تشخیص دهند، رئیس دیوان می تواند پرونده را مجدداً در معرض رسیدگی ماهوی و صدور رأی توسط یکی از شعب دیوان قرار دهد. این امر به عنوان یکی ازشیوه های استثنایی تجديدنظر در آراء صادره توسط شعب دیوان به شمار می آید.
- علاوه بر این در قانون دیوان، امکان اعاده دادرسی مورد شناسایی قرارگرفته است. در موارد ادعای خلاف شرع بودن مصوبه ، دستورالعمل ، آیین نامه یا بخشنامه های دستگاههای اجرایی از سوی شاکی موضوع به شورای محترم نگهبان ارجاع و نظر این شورا ملاک عمل خواهد بود.
ساختار دیوان عدالت اداری
ساختار دیوان عدالت اداری شامل بخش های زیر می باشد:
1 – شعب دیوان عدالت اداری
شعب دیوان عدالت اداری، که در مراکز استان ها بوده و صلاحیت رسیدگی به دعاوی شهروندان در مقابل دولت را دارا می باشند. این شعب شامل شعب بدوی و شعب تجدید نظر هستند که برای طرح شکایت در دیوان عدالت اداری، لازم است به سامانه ساجد مراجعه نموده و درخواست خود را ثبت نمود.
- شعب بدوی :
در شعب بدوی دیوان عدالت اداری، با توجه به اسناد و مدارکی که طرفین دعوا ارائه داده اند و همچنین بر اساس دادخواست موجود، رای نهایی صادر می شود. هر نوع ظلمی که در حق افراد در سازمان های دولتی از جمله سازمان تامین اجتماعی، شهرداری ها و … صورت گیرد، در شعب بدوی قابل پیگیری است. در شعب بدوی یک رئیس یا علی البدل رئیس حضور دارد که رای نهایی را در شعبه بدوی صادر می کند.
- شعب تجدید نظر:
بررسی های اولیه پرونده ها در شعب بدوی انجام می شود و شعب تجدید نظر در دیوان برای وقتی است که افراد به رای صادر شده از شعب بدوی در دیوان، اعتراض داشته باشند و خواستار بررسی مجدد رای صادر شده و تجدید نظر می باشند. در شعب تجدید نظر، یک رئیس و دو مستشار حضور دارند که جلسه با حضور دو عضو نیز رسمیت خواهد داشت. مدیریت شعبه تجدید نظر بر عهده رئیس شعبه می باشد، اما در صورتی که در یک پرونده رای دو مستشار مخالف ریاست شعبه تجدید نظر باشد، رای نهایی رای اکثریت قضات خواهد بود.
2 – هیئت عمومی دیوان عدالت اداری
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری،که دارای صلاحیت رسیدگی به مقررات دولتی خلاف شرع، قانون یا خارج از صلاحیت قوه مجریه می باشد. مهمترین وظیفه هیئت عمومی دیوان عدالت اداری کشور که به دستور ریاست این دیوان تشکیل میشود رسیدگی به آرای صادره متعارض در یک موضوع یکسان صادره از شعب تجدیدنظر یا بدوی است از سوی بنابر نص ماده ۹۰ این قانون هر گاه در موضوع واحد حداقل ۵ رای مشابه از ۲ یا چند شعبه دیوان نیز صادر شده باشد، رئیس دیوان می تواند موضوع را در هیئت عمومی مطرح و تقاضای تسری را نسبت به موضوعات مشابه نماید؛
3 – هیئت تخصصی دیوان دالت اداری
هیأت تخصصی دیوان عدالت اداری، به مواردی که در صلاحیت هیات عمومی است، به طور ابتدایی رسیدگی می نماید.
اموری که مطابق قانون در صلاحیت هیئت عمومی دیوان است، ابتدا به هیئت‌های تخصصی مرکب از حداقل پانزده نفر از قضات دیوان که در دستهای از دعاوی قابل‌طرح در دیوان از تخصص برخوردارند، ارجاع میشود. درصورتی‌که نظر اکثریت مطلق هیئت تخصصی بر قبول شکایت و ابطال مصوبه باشد، پرونده به همراه نظریه هیئت جهت اتخاذ تصمیم به هیئت عمومی ارسال میشود؛ اما درصورتی‌که نظر سه‌چهارم اعضاء هیئت تخصصی بر رد شکایت باشد، رأی به رد شکایت در دیوان عدالت اداری صادر می‌کند.
این رأی ظرف بیست روز از تاریخ صدور، از سوی رئیس دیوان یا ده نفر از قضات ديوان قابل‌اعتراض است. در صورت اعتراض و یا درصورتی‌که نظر اکثریت کمتر از سه‌چهارم اعضاء بر رد شکایت باشد، پرونده به همراه نظریه هیئت تخصصی در هیئت عمومی مطرح و اتخاذ تصمیم میشود.
4 – دفاتر استانی دیوان عدالت اداری
دفاتر استانی دیوان عدالت اداری مستقر در مرکز هر استان می باشند، مرکز اصلی دیوان عدالت اداری در شهر تهران است، اما به منظور راحتی دسترسی مردم در سراسر کشور، در مرکز هر استان یک دفتر استانی دیوان عدالت اداری تاسیس شده است. این دفاتر در زمینه پذیرش و ثبت دادخواست های شهروندان به فعالیت پرداخته و به راهنمایی مراجعه کنندگان می پردازند.
5 – اجرای احکام
با توجه به ضرورت احقاق حقوق و اعاده حقوق تضییع شده شهروندان در پرتو آراء قطعی دیوان عدالت اداری و اصل لزوم تبعیت آراء قضایی، نهادها و دستگاههای اجرایی موضوع صلاحیت دیوان عدالت اداری مکلفند آراء دیوان را پس از ابلاغ به فوریت اجراء نمایند. لکن به منظور اجراء احكام صادره از شعب ديوان، شعبی از اجراء احكام در هر معاونت تشکیل شده است که زيرنظر يكي از معاونان مربوط انجام وظیفه مینماید و از تعداد کافی دادرس اجرای احکام، مدیر دفتر و کارمند برخوردار است. شعب دیوان پس از ابلاغ رأی به محکومٌ علیه یک نسخه از آن را به انضمام پرونده به شعبه اجرای احکام مربوط ارسال می‌نمایند. محکومٌ علیه مکلف است ظرف مدت یک ماه نسبت به اجرای کامل آن یا جلب رضایت محکومٌ له اقدام و نتیجه را به‌طور کتبی به واحد اجرای احکام دیوان گزارش نماید. در غیر این صورت، مستنکف با رأي شعبه صادركننده حكم، به انفصال موقت از خدمات دولتي تا پنج سال و جبران خسارت وارده محكوم مي‌شود.
آدرس و تلفن دیوان عدالت اداری
دیوان عدالت اداری در تهران واقع شده است و در قانون محل دیگری برای تشکیل جلسات رسیدگی در نظر گرفته نشده است این امر از این لحاظ مهم است که اگر حتی در دادگستری مراکز استان‌ها جلسه‌ای با عنوان دیوان عدالت اداری تشکیل شود از لحاظ قانونی معتبر نمیباشد آدرس دیوان عدالت اداری واقع در تهران، بزرگراه شهید ستاری، بلوار مخبری، نبش خیابان ایران زمین می‌باشد.
شماره تلفن مرکز اپراتور دیوان عدالت اداری ۵۱۲۰۲۰۲۴-۰۲۱ و ۹-۵۱۲۰۱-۰۲۱ می باشد.
مراحل طرح دعوا در دیوان عدالت اداری؛
قبل از هر اقدامی برای طرح دعوا بایستی به این نکته بسیار مهم توجه نمایید که به دعاوی مطروحه در دیوان عدالت اداری باید حتماً به طرفیت واحدهای دولتی اعم از وزارتخانه ها سازمان ها موسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری و سازمان تامین اجتماعی و غیره باشند به عبارتی ساده تر اگر خوانده دعوای شما بخش خصوصی اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی باشد دادخواست شما رد میشود.
1 – ثبت و تقدیم دادخواست
قدم اول در طرح دعاوی در دیوان عدالت اداری ثبت و تقدیم دادخواست می باشد شما می توانید با مراجعه مستقیم به دیوان عدالت اداری یا دفاتر خدمات قضایی دادخواست خود را ثبت کنید همچنین می توانید از طریق سامانه جدید و افتتاح ساجد پس از ثبت نام مراجعه به دفاتر کل دادگستری مرکز استان ها اقدام به ثبت دادخواست نمایید. ماده ۱۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مشخصات مورد نیاز برای دادخواست را بیان کرده است که به اختصار عبارتند از مشخصات شاکی، مشخصات طرف شکایت، نام و نام خانوادگی، موضوع شکایت و خواسته، شرح شکایت ،مدارک و دلایل مورد استناد، امضا یا اثر انگشت، مدرک اثبات کننده سمت شاکی می بایست تصویر برابر با اصل شده یا سند ترجمه شده( اگر به زبانی غیر از فارسی باشد) را نیز پیوست دادخواست خود نماید.
به این منظور ابتدا باید در سامانه ثنا ثبت نام و احراز هویت کنید و با استفاده از رمز عبور سامانه ثنا فرایند ثبت نام در سامانه ساجد را به سرانجام برسانید علاوه بر ثبت دادخواست میتوانید از طریق این سامانه پرونده‌های خود در دیوان عدالت اداری را نیز پیگیری کنید (البته به صورت محدود) مشاهده و پیگیری ابلاغیه و پرونده ها در دیوان عدالت اداری؛
۲- ارجاع
دومین مرحله برای طرح شکایت در دیوان عدالت اداری ارجاع دادن دادخواست به شعبه رسیدگی کننده است. رئیس دیوان یا معاون او دادخواست‌ها را ثبت کرده و سپس به شعبه ارجاع می‌دهند.
پس از ثبت شکایت از طریق سامانه ساجد شما می توانید تا زمانی که پرونده در حالت ارجاع به معاونت قرار می گیرد روند پرونده را در سامانه ساجد ملاحظه بفرمایید اما پس از این مرحله پیگیری پرونده و ابلاغیه ها از سامانه ثنا امکان پذیر است به همین دلیل باید قبل از هر اقدامی و برای طرح هر دعوایی حتماً نسبت به ثبت سامانه ثنا اقدام نمایید البته لازم به ذکر است که پیگیری پرونده هایی که مربوط به اعمال ماده های ۷۹ و ۸۰ قانون دیوان عدالت اداری باشد از طریق سامانه ساجد امکان پذیر است لازم است به صورت خلاصه این موارد را شرح دهیم
ماده ۷۹: چنانچه رئیس قوه قضاییه یا رئیس دیوان عدالت اداری رای قطعی یکی از شعب دیوان را خلاف بین شرع یا قانون تشخیص دهد فقط برای یکبار با ذکر دلیل پرونده را برای رسیدگی ماهوی و صدور رای به شعبه هم عرض ارجاع می‌دهند رای صادره قطعی است
تبصره؛ اگر رای قطعی موضوع این ماده از شعبه بدوی صادر شده باشد، پرونده برای صدور رای به شعبه تجدید نظر ارجاع می‌گردد
ماده ۸۰: اگر اشخاص نسبت به آیین نامه ها و مصوبات دولتی در هیئت عمومی دیوان عدالت اداری شکایتی داشته باشند می توانند شکایت خود را با تقدیم دادخواست از این هیئت پیگیری نمایند . علاوه بر موارد ذکر شده بالا شما می توانید با استفاده از شماره های پیام کوتاه ۳۰۰۰۹۶۹۹ یا ۵۰۰۰۲۹ نیز از خدماتی از قبیل
- دریافت آخرین وضعیت پرونده با ارسال شماره پرونده و رمز شخصی
- دریافت رمز شخصی با ارسال شماره پرونده
- دریافت شعبه رسیدگی کننده و آدرس
- ارائه پیشنهاد و انتقادات بهره مند شوید.
برای دریافت نحوه استفاده از این خدمات عدد صفر را به شماره های مذکور ارسال نمایید پیگیری و مشاهده رای، بر اساس ماده ۶۱ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری پس از صدور و ثبت دادنامه دفتر شعبه ۵ روز فرصت دارد آن را برای ابلاغ به طرفین ارسال نماید منظور از ابلاغ ، ابلاغ فیزیکی می باشد.
۳- فرآیند رسیدگی
در سومین مرحله طرح دعوا در دیوان، فرآیند رسیدگی دادخواست توسط قاضی انجام میشود. قاضی در این مرحله طرف شکایت را در جریان چنین دادخواستی قرار می‌دهد. سپس فرآیند رسیدگی را به طور کامل انجام می‌دهد.
4 – صدور رأی
اکنون نوبت به آن رسیده که کار صدور رأی دیوان عدالت اداری انجام شود. در واقع، در این مرحله تحقیقات تکمیل و رسیدگی پایان می‌یابد. یک هفته بعد از اینکه ختم رسیدگی اعلام شد، نسبت به انشای رأی اقدام میشود. رأی صادر شده چند قسمت دارد.
این بخش‌ها عبارتند از:
- تاریخ، شماره دادنامه، شماره پرونده
- مرجع رسیدگی و نام و نام خانوادگی رئیس یا دادرس شعبه
- مشخصات شاکی و وکیل، قائم مقام و یا نماینده قانونی او با قید اقامت
- مشخصات طرف شکایت و وکیل یا نماینده قانونی او با قید محل اقامت
- موضوع شکایت و خواسته
- گردش کار
- رأی با ذکر دلایل، مستندات، جهات، اصول و مواد قانونی
- امضای رئیس یا دادرس علی البدل و مهر شعبه
5 – ابلاغ رأی
پنج روش برای ابلاغ در این امور در نظر گرفته شده است
- ابلاغ رای صادره از طریق دفتر شعبه صادر کننده رای
- اقدام به ابلاغ از طریق اداره ابلاغ دیوان و به موجب مقررات قانون آیین دادرسی مدنی
- مبادرت به ابلاغ از طریق پست الکترونیک یا نمابر به ادارات دولتی یا شکات چنانچه تقاضای قبلی برای استفاده از این روش نموده باشند
پس چنانچه طرفین این نوع ابلاغ را انتخاب نکرده باشند ابلاغ از این طریق فاقد اثر قانونی خواهد بود - ابلاغ از طریق دفاتر اداری دیوان در مراکز استانی واقع در دادگستری مرکز استان
- ابلاغ به وسیله دادگستری محل اقامت طرفین پرونده
البته در حال حاضر را از طریق سامانه سنا نیز قابل پیگیری و رویت می باشد اهمیت تاریخ ابلاغ رای از آن لحاظ است که تاریخ ابلاغ رای ابتدای مهلت تجدیدنظرخواهی از رای صادره است همچنین بنا بر ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب هیچ حکم یا قراری را نمی توان اجرا نمود مگر به صورت حضوری و یا به صورت دادنامه یا رونوشت گواهی شده آن به طرفین یا وکیل آنان ابلاغ شده باشد پس اگر ابلاغ به درستی محقق نشود صدور رای مفهوم واقعی را از دست می دهد
6 – شکایت نسبت به رأی یا تجدید نظر خواهی
با توجه به این که تمام رأی‌های صادر شده امکان تجدید نظر دارند، شاکی یا طرف شکایت می‌تواند دادخواست تجدید نظر خود را به دیوان ارسال کرده تا شعب تجدید نظر رأی را مجدد بررسی کنند. اگر حکم خارج از موضوع شکایت، بیش از مقدار خواسته شده یا متضاد با مفاد حکم باشد، مهلت اعاده دادرسی در دیوان عدالت اداری ۲۰ روز خواهد بود.
بعد از اعتراض به رأی دادگاه بدوی، سه حالت پیش می‌آید:
- دادگاه تجدید نظر با تأکید به مفاد قانون و اصول حقوقی بودن رأی دادگاه بدوی، آن را تأیید کند.
- دادگاه تجدید نظر با تصحیح اشتباهات نگارشی، عددی، اسم طرفین شکایت و مواردی از این دست، رأی دادگاه بدوی را تأیید کند.
- دادگاه تجدید نظر رأی دادگاه بدوی را صحیح ندانسته و رأی جدیدی صادر کند.
7 – اجرای احکام
بعد از اینکه رأی درباره دادخواست تجدیدنظرخواهی در دیوان عدالت اداری صادر شد، واحد اجرای احکام دیوان عدالت اداری باید رأی را اجرا کنند. مدت زمان اجرای احکام در دیوان عدالت اداری ۱ ماه از ابلاغ رأی توسط دیوان عدالت اداری خواهد بود.
اگر فرد یا مرجعی که شکایت برایش صادر شده است، از اجرا حکم سر باز زند، واحد اجرای احکام باید این مسئله را به دیوان عدالت اداری اطلاع بدهد. در این حالت شعب پرونده را خارج از نوبت بررسی کرده و دستورات لازم برای اجرای رأی را به واحد اجرای احکام صادر می‌کند.
سایت پیگیری پرونده در دیوان عدالت اداری
سامانه ساجد، سامانه ثبت و پیگیری درخواست و دادخواست ها در دیوان عدالت اداری است. در حال حاضر موارد زیر در سامانه ساجد انجام می شود:
- ثبت دادخواست های بدوی و تجدیدنظر
- ثبت و پیگیری درخواست اعمال ماده ۷۹، (درخواست بررسی مجدد رای شعبه، توسط رییس دیوان)
- ثبت و پیگیری درخواست ماده ۸۹ (درخواست بررسی تعارض آرای شعب و صدور رای وحدت رویه) از قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری
- ثبت دادخواست اعاده دادرسی (ماده ۹۸)
- ثبت دادخواست اعتراض ثالث (ماده ۵۷)
- ثبت دادخواست ورود ثالث (ماده ۵۵)
- ثبت و پیگیری درخواست ابطال مصوبات در هیات عمومی دیوان (درخواست ماده ۸۰)
- ارسال پاسخ اخطار رفع نقص، ارسال لوایح و نامه ها به بخش های مختلف در دیوان عدالت اداری
- درگاه گزارش دهی مصوبات و مقررات مانع تولید و جهش اقتصادی
قابل ذکر است که برای ثبت نام در این سامانه بایستی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام کنید.
آیا می توان دادخواست های بدوی، تجدیدنظر، اعاده دادرسی، ورود ثالث یا اعتراض ثالث خود را در سامانه ثنا ویرایش کرد؟
آخرین مرحله ثبت دادخواست، پرداخت هزینه می باشد. تا زمانی که پرداخت هزینه انجام نشده باشد، امکان ویرایش دادخواست وجود دارد. در صورتی که پرداخت هزینه انجام شد دیگر امکان ویرایش ندارید و همچنین در صورتی که پرونده نقص داشته باشد و کارشناس دبیرخانه پرونده را جهت رفع نقص به شما بازگرداند، امکان ویرایش دادخواست را دارید.
دستور موقت در دیوان عدالت اداری کشور
طبق مواد 40- 34 قانون دیوان، شعب دیوان عدالت می توانند حسب تقاضای شاکی، درصورتی‌که شاكي مدعي شده باشد كه اجرای اقدامات يا تصميمات يا آراء قطعي يا خودداري از انجام‌وظیفه توسط دستگاه طرف شکایت و یا اجرای مقرره مورد اعتراض، سبب ورود خسارتي مي‌گردد كه جبران آن غيرممكن يا متعسر است، مبادرت به صدور دستور موقت نمایند.