معنی چک
ماده ۳۱۰ قانون تجارت چک را تعریف کرده است، به موجب این ماده چک نوشته ای است که صادر کننده، وجوهی را که نزد بانک دارد را کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می نماید.
چک ذاتا یک سندی عادی محسوب می شود. اما به دلیل استفاده زیاد در معاملات در مراجع قضایی و اداره ثبت اسناد لازم الاجرا می باشند. (سند لازم الاجرا، سند رسمی یا عادی است که بدون صدور حکم از دادگاه قابل صدور اجرائیه برای اجرا دلالت سند باشد).
برای اینکه چک از درجه اعتبار برخوردار بوده و توسط بانک پرداخت شود، باید شرایطی در آن وجود داشته باشد من جمله:
- تکمیل اطلاعات داخل چک توسط صادر کننده به صورت صحیح و بدون خط خوردگی.
- صحت چک تنها با امضای صادر کننده است .(اثر انگشت یا مهر پذیرفته نیست)
- کفایت مبلغ موجود در حساب بانکی صادر کننده ی چک نسبت به مبلغی که در چک درج شده است.
- پرداخت بلافاصله ی مبلغ داخل چک توسط بانک در صورتیکه چک برگشتی نباشد.
ارکان چک
- صادر کننده چک
اولین رکن از ارکان چک، صادر کننده چک است. در واقع، او شخصی است که صاحب حساب است و ورق چک را تکمیل و امضا می کند.
- دارنده چک
دومین رکن از ارکان چک، دارنده چک است. دارنده، کسی است که چک برای او صادر شده است. طبق قانون، تنها، دارنده چک، می تواند اقدام به شکایت کیفری از چک برگشتی کند.
- مُحال علیه چک
سومین رکن از ارکان چک، محال علیه است. در اسناد تجاری، محل به معنای پول است. چک بی محل، یعنی چکی که پول در حساب آن، وجود ندارد. محال علیه، به معنی محلی است که پول یا اعتبار چک، در آنجا وجود دارد و نگهداری می شود. محال علیه در چک، صرفا بانک است.
چک مشروط
ممکن است شخص صادر کننده برای پرداخت مبلغ چک به دریافت کننده از سوی بانک، شرط و شروطی را در نظر گرفته و آن را پشت نویسی کرده باشد به طور مثال در متن چک نوشته شود که: مبلغ … در وجه … مشروط به تنظیم سند انتقال مالکیت ملک به مشخصات … می باشد. در این حالت وجود شرط و شروط تاثیری در پرداخت مبلغ از سوی بانک وجود نداشته و به محض دریافت آن، مبلغ پرداخت میشود . به عبارت دیگر چنانچه چک مشروط در تاریخ سررسید مندرج در چک توسط دارنده یا ذینفع جهت وصول به بانک مورد نظر برده شود، در صورت کفایت موجودی حساب صادرکننده، نقد می شود و در غیر این صورت گواهی عدم پرداخت توسط بانک صادر می شود. بنابراین بانک محال علیه به تحقق شرطی که چک بابت آن صادر شده است رسیدگی نمی کند.
انواع چک بانکی
انواع مختلفی از چک های بانکی وجود دارد که معمولا برای معاملاتی با حجم بالا استفاده می شوند. اطلاع از انواع چک ها مطمئنا زمانی به درد شما می خورد به خصوص اگر صاحب کسب و کار باشید یا قصد راه اندازی آن را داشته باشید بهتر است انواع چک بانکی را بشناسید.
انواع مختلفی از چک های بانکی وجود دارد که معمولا برای معاملاتی با حجم بالا استفاده می شوند. اطلاع از انواع چک ها مطمئنا زمانی به درد شما می خورد به خصوص اگر صاحب کسب و کار باشید یا قصد راه اندازی آن را داشته باشید بهتر است انواع چک بانکی را بشناسید.
این چک ها به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:
1 – چک هایی که توسط اشخاص صادر می شوند.
2 – چک هایی که توسط بانک صادر می شوند.
1 – چک هایی که توسط صاحب چک صادر می شوند :
- چک عادی :
اولین و رایج ترین نوع از چک های بانکی چک عادی است. در این چک صاحب حساب از دارایی خود نزد بانک چکی را در وجه شخص مورد نظرصادر می کند.
این نوع از چک ها، اعتبار پرداختی خاصی ندارند و تنها به اعتبار صاحب حساب، می توان به آنها اطمینان کرد و باید اقدام به ثبت آن، در سامانه صیاد نمود.
برای نقد کردن این چک باید به شعبه بانکی که چک توسط آن صادر شده مراجعه کنید.
- چک تایید شده یا گواهی شده :
برخلاف چک های عادی، این چک ها، از اعتبار پرداختی بالاتری برخوردارند
چک هایی هستند که اشخاص از حساب جاری خود به عهده بانک ها صادر می کنند و بانک نیز پرداخت وجه آن را تایید می کند .به این معنی که اگر چنین چکی داشته باشید این تضمین را دارید که حتی اگر در حساب شخص صادرکننده چک وجه لازم وجود نداشته باشد، بانک مبلغ چک را پرداخت می کند. به این ترتیب که حساب صادر کننده را به میزان مبلغ مندرج در چک، جدا و مسدود می کند و وجه تایید شده را، تنها به دارنده چک، پرداخت می کند.
2 – چک هایی که توسط بانک صادر می شوند :
- چک بین بانکی (رمزدار): چک رمز دار یا بین بانکی: چکی است که به تقاضای مشتری، توسط بانک، برای یکی از بانک های دیگر در سطح کشور، صادر می شود و در واقع، باعث انتقالات مالی، از حساب بانکی مشتری، به بانک دیگر می شود. این چک ها همراه با رمز صادر می‌شوند. امکان وصول این چک به صورت پول نقد وجود ندارد و بانک صادر کننده مبلغ را به حساب بانکی شخص مورد نظر در بانک های دیگر منتقل می کند. علاوه بر این چک بین بانکی را نمی توان به شخص دیگری منتقل کرد. پرداخت این چک هم مانند چک تضمین شده حتمی است. در نهایت باید به این نکته اشاره کنیم که امنیت چک بین بانکی بسیار زیاد است، چرا که در این چک اطلاعاتی مثل شماره حساب و کدشعبه بانکی که فرد گیرنده در آن حساب دارد نیز باید در چک نوشته شود.
- چک تضمین شده (تضمین شده رمزدار): یکی دیگر ازانواع چک است که به تقاضای مشتری، توسط بانک صادر می شود. این چک، در وجه خود بانک صادر کننده و یا یکی از شعب همان بانک خواهد بود. مزیت این چک، تضمین پرداخت وجه، توسط بانک است. معمولاً بانک‌ها این چک‌ها را برای مشریان خاص خود که گردش حساب خوبی دارند صادر می کنند. حتی اگر در حساب صاحب حساب وجه کافی وجود نداشته باشد، امکان نقد کردن در همه شعبه های بانک صادر کننده چک وجود دارد. چک تضمین شده از جهت تضمین پرداخت شبیه به چک تایید شده است، اما تفاوت چک تضمین شده این است که صادر کننده آن بانک است، در صورتی که صادر کننده چک تایید شده خود شخص صاحب حساب است. چک تضمین شده تفاوتی با پول رایج ندارد، چراکه وصول آن حتمی است.
- چک مسافرتی: ازدیگر انواع چک، چک مسافرتی است که در عرف، تحت عنوان تراول چک، شناخته شده است. در واقع، چکی است که توسط بانک، صادر می شود و مبلغ چک، بر روی آن درج شده است.
چک سفید امضا
چکی است که توسط صادر کننده چک بدون نوشتن تاریخ و مبلغ در آن ، چک را امضا و صادر می کند و دارنده چک می تواند هر مبلغ را هر زمان که بخواهد در آن بنویسد و برای آن تاریخ مشخص نماید .
چک سفید امضا به دلیل این که در آن مبلغ و امضا نوشته نمی شود ، بسیار خطرناک است و ممکن است دارنده آن از چک سوءاستفاده کند . چک سفید امضا در موارد متعددی استفاده می شود شامل : 1 – برای ضمانت، 2 – رای جبران خسارت احتمالی در صورتی که در معامله توافق یا شرط گذاشته شود صادر می شود، 3 – در موارد دیگری هم ممکن است چک سفید امضا صادر شود که در صورتی که مجبور به صدور آن شدید حتما از دریافت کننده آن رسید دریافت نمایید.
چک مدت دار:
چک مدت دار یا وعده دار، چکی است که امروز، برای مدتی بعد صادر شود و تاریخ صدور و سررسید آن متفاوت باشد. مثلا تاریخ صدور چک، 2/2/1402 باشد اما تاریخ سر رسید چک، 2/7/1402 باشد.
چک موردی:
چک موردی یکی از انواع چک است که در قانون اصلاحی قانون صدور چک به آن دسته از افرادی تعلق میگیرد که فاقد دسته چک هستند و یا به هر دلیلی نیاز به دسته چک ندارند اما مایل هستند برخی تهعدات خودرا به صور موردی از طریق چک ایفا کنند.
افراد متقاضی چک موردی،باید حساب جاری بدون دسته چک داشته باشند و چک موردی صرفا به افراد حقیقی وحقوقی و حساب های انفرادی اختصاص می یابد و تخصیص چک موردی به حساب های اشتراکی ممنوع است.
چک الکترونیک:
در یک تعریف ساده چک الکترونیک نوعی از چک است که کاملا بر بستر اینترنت ساز و کار میشود و تمام مراحل صدور چک، دریافت چک و تایید اطلاعات آن و انتقال چک به شخص دیگر به صورت آنلاین و سیستمی اجرا خواهد شد. چک الکترونیک از تمام مزایای چکهای کاغذی برخوردار است . فقط آنکه، صدور اجرایی ثبتی نسبت به چک الکترونیک منتفی است زیرا اجرایی ثبتی نسبت به اسناد کاغذی لازم الاجرا قابل ممکن است اما سایر قواعد چک کاغذی در مورد چک الکترونیک صادق است.
چک برگشتی یا بلامحل :
چک برگشتی یا بلا محل به آن دسته از چک هایی گفته می شود که صادر کننده چک در حساب خود اعتبار کافی نداشته و به این علت ، چک برگشت بخورد و پرداخت نشود .
در قانون ، مواردی برای چک برگشتی یا بلا محل پیش بینی شده است که در صورت وجود هر یک از موارد ذکر شده ، می توان چک را برگشتی یا بلامحل تلقی کرده و اقدامات قانونی لازم را برای وصول وجه چک انجام داد
1 – صادرکننده وجه چک را از حساب خارج کرده باشد(چک بلامحل باشد)
2 – صادرکننده دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد
3 – زمانی که صادر کننده چک دستور دهد که وجه به دارنده چک پرداخت نشود
4 – در صورتی که چک به صورتی تنظیم شده باشد که بانک به دلایلی مانند قلم خوردگی ، عدم مطابقت امضا و یا اختلاف در مندرجات چک از پرداخت وجه به دارنده چک خودداری کند .
مطالبه وجه چک پرداخت نشدنی(بلا محل) :
برای وصول چک برگشتی می توان به روش حقوقی ، کیفری و یا ثبتی اقدام نمود
روش های وصول چک پرداخت نشدنی(بلامحل)
سه روش برای وصول چک برگشتی از بانک وجود دارد. ابتدایی‌ترین شیوه، شکایت کیفری از صادر کننده است. که البته موجب مجازات حبس و جزای نقدی خواهد شد. جالب است بدانید که این روش تنها منجر به مجازات صادر کننده چک میشود و بایستی به منظور دریافت وجه چک برگشتی از شیوه‌ی وصول وجه چک به روش حقوقی اقدام نمود. بدین ترتیب دادخواست مطالبه وجه چک را می‌باید به دادگاه ارائه کرد.
در روش دیگر وصول وجه چک برگشتی می‌توان با معرفی اموالی از صادر کننده چک و به واسطه ی اداره اجرای ثبت انجام داد. نکته بسیار مهم این است که کوتاه‌ترین قابل اطمینان‌ترین شیوه وصول چک، روش کیفری است. زیرا غالباً صادر کننده چک به منظور عدم روبه‌رویی با مجازات کیفری وجه چک را می‌پردازد.
چک صیادی
چک صیادی یا چک بنفش همان کاربرد چکهای قدیمی را دارند با این تفاوت که دارای یک شناسه ۱۶ رقمی هستند و برای معامله باید آنها را در سامانه صیاد ثبت کرد. این چک‌ها پس از ثبت توسط صادرکننده باید توسط پذیرنده تائید شوند.
تفاوت های چک صیاد از نظر ظاهری با چک های قدیمی
- رنگ چک صیادی، ترکیبی از بنفش و صورتی است.
- ابعاد تمام برگه های چک صیادی 170 در 85 میلیمتر است.
- در قسمت بالای سمت چپ چک صیادی، عددی 16 رقمی درج شده که شناسه صیادی چک است.
- ر قسمت پایین سمت چپ چک صیادی، عبارت «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است» قید شده است.
- برای تولید این چک از کاغذ واتر مارک مولتی تن استفاده شده که آرم شرکت سهامی چاپخانه دولتی ایران نیز روی آن وجود دارد و در مقابل نور نمایان می شود.
مزایای چک صیاد چیست؟
- اختصاص شناسه صیاد(کد۱۶رقمی) به هربرگ چک که حاوی اطلاعات اعتبار صاحب حساب می‌باشد
- حذف نقش شعب بانکی در صدور دسته چک و جلوگیری از زدوبند افراد با رییس شعبه.
- ویژگی‌های ظاهری یکسان در چکهای صیادی(تنها وجه تمایز لوگوی بانک می‌باشد)
- امنیت بالای چک صیاد(نوع کاغذ و آرم‌های برجسته آن قابل جعل نمی‌باشد)
- امکان استعلام اعتبارحساب صادرکننده چک و در نتیجه کاهش آمار چک برگشتی
- قابلیت نقدکردن چک در تمام بانک‌های کشور بدون توجه به بانک صادرکننده چک
- تعیین سقف مبلغ چک توسط سامانه صیاد و جلوگیری از صدور چک با مبالغی بیش از توان مالی صادرکننده
- حذف صدورچک در وجه حامل و جلوگیری از خطراتی مانند به سرقت رفتن چک
- حذف چک سفید امضا و خطراتی که برای صادرکننده چک دارد.
استعلام چک صیادی
یکی از بهترین روش های بررسی و استعلام چک صیادی، بررسی سابقه پرداخت شخص صادرکننده به کمک کد 16 رقمی بالای چک است. برای این کار باید وارد قسمت استعلام وضعیت اعتبار چک صیادی در سایت بانک مرکزی شوید و این شناسه 16 رقمی را در کادر مربوطه وارد کنید. پس از کلیک بر روی دکمه استعلام می توانید اطلاعات کاملی از موجودی صادرکننده چک و مبلغ چک برگشتی دریافت کنید.
شکایت از چک صیاد از طریق دعوای حقوقی
در روش شکایت دعوای حقوقی، در صورتی که مبلغ چک صیاد تا 20 میلیون تومان باشد، از طریق شورای حل اختلاف و در غیر این صورت از طریق دادگاه حقوقی می توان برای وصول وجه چک اقدام نمود.
شکایت از چک صیاد از طریق اجرای ثبت
سریع ترین روش شکایت از صادرکننده چک صیاد، مراجعه به اجراییات ثبت و اجرای چک از طریق اجرای ثبت می باشد. حسن این روش آن است که دارنده چک صیاد، ملزم نبوده که در ابتدای شکایت هزینه ای را به اجرای ثبت پرداخته و تنها پس از وصول وجه چک باید 3.5 درصد آن را به ثبت بپردازد. اشکال این روش شکایت آن است که در این روش ، لاشه چک توسط اجرای ثبت اخذ و سوراخ می گردد. بنابراین بعدا دارنده چک نمی تواند از طریق دیگری برای اجرای چک صیاد اقدام نماید.
شکایت از چک صیاد از طریق دعوای کیفری
در صورتی که چک صیاد، حقوقی نشده باشد، یعنی بیش از 6 ماه از تاریخ مندرج در چک نگذشته وهمچنین بیش از 6 ماه از تاریخ برگشت چک و اخذ گواهی عدم پرداخت نگذشته باشد، دارنده چک می تواند با مراجعه به دادسرا برای شکایت کیفری از چک صیاد اقدام نماید.
شکایت از چک صیاد از طریق اجرای مستقیم چک
اجرای مستقیم چک صیاد در ماده 23 قانون صدور چک جدید پیش بینی گردیده است. به موجب این ماده قانونی، دارنده چک می تواند از دادگاه صالح حقوقی، صدور اجراییه برای دریافت وجه چک و حق الوکاله وکیل خود را درخواست نماید. در این صورت بدون آنکه نیاز به تشکیل جلسه دادرسی باشد، دادگاه در صورت احراز شرایط، بدون صدور رای، مستقیما اقدام به صدور اجراییه نموده و دارنده چک می تواند بدون نیاز به طی کردن مراحل دادرسی بدوی و تجدیدنظر، با در دست داشتن این اجراییه، مستقما به واحد اجرای دادگاه مراجعه نموده و برای وصول طلب خود اقدام نماید.