مهریه

به موجب ماده ۱۰۸۲ ق مدنی مهر یا مهریه یکی ازحقوق مالی زن است که به محض ازدواج و جاری شدن صیغه نکاح دائم یا موقت به زن تعلق گرفته و زوجه مالک مهریه میشود و حق هر گونه دخل و تصرف در آن را دارد و هرزمان که بخواهد میتواند آنرا مطالبه کند.

از موارد بسیار مهم که باید به آن توجه داشت آن است که مهریه درهیچ حالتی(به غیر از موارد استثنائی) از بین نمی رود و مورادی ازجمله عدم تمکین زن درمسائل زناشویی، اثبات خیانت زن و برقراری رابطه نامشروع وی با فرد دیگر و حتی بخشش مهریه، از بین برنده حق مهریه ی زن نخواهد بود.

مطالبه مهریه عرفا در مواقعی که زوج به طلاق می‌رسند رخ می‌دهد. با این وجود، زن قبل از طلاق هم می‌تواند مهریه ‌ای که برای او تعیین شده را طلب کند ومرد نمی‌تواند مانع از دریافت این حقوق مالی توسط زن شود . بعد از فوت زن مهریه از طریق وراثت قابل مطالبه می باشد یعنی وراث می توانند به نسبت سهم الارث ادعای مهریه را داشته باشند.

تفاوت مهریه عندالاستطاعه و عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به مهریه ای گفته می شود که به هنگام عقد نکاح و در قسمتی که مهریه مشخص می شود این موضوع قید گردد که مهریه عند المطالبه می باشد یعنی هر زمان که زن آن را درخواست نمود مرد باید آن را پرداخت نماید و نمی‌تواند به استطاعت خود اشاره ای نماید و موظف به پرداخت آن به همسر خود می باشد.

مهریه عند الاستطاعه به مهریه ای گفته می شود که بر خلاف نوع دیگر مهریه در عقدنکاح پرداخت مهریه مشروط به استطاعت مالی مرد می باشد یعنی اگر مرد از توانایی مالی برخوردار بود و استطاعت لازم در پرداخت مهر را داشت آن را پرداخت می نماید و زن نمی تواند مرد را برای پرداخت تمام مهریه به صورت یک جا تحت فشار قرار دهد.

در مهریه عندالاستطاعه در هیچ فرضی امکان جلب شوهر وجود ندارد. با مطالبه مهریه عندالاستطاعه از دادگاه یا اداره اجرای ثبت امکان ممنوع الخروج کردن شوهر هم میسر نیست. فقط با معرفی مال و استطاعت پرداخت شوهر است که زن می‌تواند برای گرفتن مهریه اقدام کند

مهریه عندالمطالبه جز در مواردی خاص باید پرداخت شود. اما اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زمان پرداخت مهریه، وقتی است که زوج توانایی پرداخت مهریه را داشته باشد، بنابراین پرداخت آن مشروط به توانایی زوج در پرداخت است.

برای مهریه عندالمطالبه ضمانت اجرایی پرداخت مهریه در نظر گرفته شده و زن می‌تواند به ازای عدم پرداخت مهریه توسط مرد برای او حکم جلب بگیرد.اگر مرد توانایی مالی پرداخت مهریه عندالمطالبه را نداشته باشد می‌تواند درخواست اعسار از مهریه را به دادگاه ارائه کند و مهریه را به صورت قسطی بپردازد.

انواع مهریه

تعیین مهریه برای جاری شدن صیغه عقد یا نکاح موقت ضروری است و زوج باید آن را بپردازد؛ اما در نکاح دائم تعیین مبلغ یا مالی به عنوان مهریه اجباری نیست و جاری شدن صیغه عقد حتی بدون تعیین مهریه هم بلااشکال خواهد بود

مهر انواع و اقسام مختلفی دارد که عبارتند از :

مهر المسمی :

عبارت است از میزان مالی که به عنوان مهریه درعقد نکاح ذکر می گردد و مورد توافق زوجین است ویا اینکه تعیین آن به عهده شخص ثالثی گذارده شده است.

تعیین میزان مهر مطابق ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی منوط به تراضی طرفین است و محدودیتی در این خصوص در قانون پیش‌بینی نشده‌است؛ و طبق ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی، مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت آن‌ها بشود، معلوم باشد (ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی).

اگر در تعیین مهریه (سکه) مقرر شود وتعداد سکه بیشتر از ۱۱۰ عدد باشد و مرد توان پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد مرد تا ۱۱۰ سکه، مجبور به پرداخت می شود و برای اثبات این که زوج توان پرداخت ۱۱۰ عدد سکه را ندارد باید دادخواست اعسار مطرح کند. مهم این است که برای عدم پرداخت بیشتر از ۱۱۰ سکه نیاز به اثبات اعسار و عدم پرداخت ندارد بلکه زن باید اثبات کند که مرد توان مالی دارد و پرداخت نمیکند ، البته باید این نکته را در نظر گرفت که بیشتر از ۱۱۰ سکه عند الاستطاعه محسوب می شود هرچند که در عقدنامه عندالمطالبه قید شده باشد.

مهرالمثل :

هرگاه درهنگام عقدنکاح مهریه ای برای دختر مشخص نگردد و یا اینکه مهریه به نحوی تعیین گردیده که مطابق قانون نباشد و قبل از تعیین مهرو تراضی برآن نزدیکی بین زوجین به وقوع بپیوندد در این حالت بر اساس عرف و عادت محل و وضعیت خاص زوجه مهریه تعیین می‌گردد که به این نوع مهریه مهرالمثل می‌گویند.

همچنین است درصورتی که مهر المسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا اینکه مال، ملک و… که برای مهریه زن در نظر گرفته شده متعلق به زوجه نباشد، مهرالمثل به زن تعلق می‌گیرد

برای محاسبه مهرالمثل طبق ماده ۱۰۹۱ شان زن و وضعیت خانوادگی او بررسی می‌شود و میزان مهرالمثلی که باید پرداخت شود تعیین خواهد شد.

مهرالمتعه :

هرگاه در نکاح دائم مهریه ذکر نشده باشد و یا شرط عدم مهریه شود، زوج به زوجه مطلقه خود که با او نزدیکی نکرده ‌است مهریه ‌ای پرداخت می‌کند که این مهریه را مهرالمتعه گویند. در این جا مهریه زن مطابق با شرایط مادی مرد تعیین خواهد شد نه شرایط و شان زن و این مورد یکی از تفاوت های بین مهر المتعه و مهر المثل می باشد.

خصوصیات وشرایط مهریه

در تعیین مهریه اگر نکات ذیل رعایت نگردد، مهریه صحیح نبوده و باطل میگردد.اما در صحت اصل عقد نکاح تاثیری ندراد .

1 – مهریه باید ارزش مالی داشته باشد ماندد طلا و ملک ، فلذا اگر مهریه ارزش مالی نداشته باشد باطل است.

2 – زوج مالی را میتواند مهریه قراردهد که قابل تملک ودسترسی باشد و خود او مالک آن باشد، فلذا اموال عمومی و دولتی نمی توانند به عنوان مهریه قراربگیرند.

3 – مهریه باید مشروع و قانونی باشد و هرآنچه که در قانون و شرع نقل و انتقال آن ممنوع شده باشد نمی تواند مورد معامله قرار بگیرد مانند مشروبات الکلی.

4 – مهریه باید معین و مشخص باشد واگر مهریه به طور مثال یکی از دو ملک مقرر شود و معلوم نباشد کدام یک از دو ملک ،مهریه باطل می باشد.

5 – لازم نیست که مهریه عین معین باشد، بلکه انجام عمل یا حرفه آموزی یا تدریس هم می تواند مهریه باشد مثل آموزش رایانه یا آموزش قرآن یا زبان انگلیسی به زوجه می تواند، به عنوان مهریه تعیین نمود.

تکلیف مهریه از حیث متقاضی طلاق

مهریه در طلاق از طرف مرد

هرگاه مرد دادخواست طلاق را تقدیم دادگاه نماید باید کل مهریه زوجه را پرداخت کند.

مهریه در طلاق خلع (به درخواست زن)

طلاق خلع یا همان طلاق به درخواست زن، طلاقی است که در ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی در رابطه با آن آمده است و در آن، زن به دلیل دارا بودن کراهت از شوهر خود درقبال مالی که به شوهر می دهد طلاق بگیرد و این مال در اغلب موارد مقداری از مهریه زن می باشد که زوجه آن را بذل می نماید.

این طلاق از نوع طلاق بائن بوده (بائن یعنی طلاق در دوران عده غیر قابل رجوع از طرف شوهر باشد) وهمانطورکه گفته شد زوجه باید در قبال مالی که به شوهر می دهد طلاق بگیرد و این مال در اغلب موارد مقداری از مهریه زن می باشد که زوجه آن را بذل می نماید.

مهریه در طلاق توافقی

مهریه در طلاق توافقی شرایط خاصی ندارد و با توجه به توافق زوجین معین می‌شود. در طلاق توافقی زوجه تمام ویاقسمتی از مهریه را میتواند ببخشد وهمچنین می‌تواند تمام آن را دریافت نماید.( هرچند که با توجه به اینکه نوع طلاق خلع می باشد زوجه باید مقداری از مهریه خود را بذل نماید.)

مهریه دختر باکره

هرگاه زوجه باکره باشد و قبل از رابطه زناشویی درخواست طلاق مطرح شود،مرد موظف است نصف یا ۵۰% مهریه تعیین شده زن را به او بپردازد.

مهریه در عقد موقت

مشخص بودن مهریه در عقد موقت جزو ارکان اصلی آن می باشد و در صورتی که میزان مهریه مشخص نباشد و یا شرط عدم مهریه درج شده باشد عقد باطل است (برخلاف نکاح دائم که مشخص بودن میزان مهریه برای صحت آن شرط نیست).

عدم تعلق مهریه به زن

همان طور که بالاتر بیان شد، اگر مردی زن باکره خودرا طلاق بدهد، باید نصف مهریه اورا در زمان طلاق بپردازد ، اما در قانون مواردی بیان شده است که مهریه به زن به کلی تعلق نمیگیرد.

1. براساس ماده 1089 قانون مدنی

هرگاه عقد نکا ح بین زوجین به دلایلی باطل بوده و رابطه زناشویی میان آنها برقرار نشده باشد. در چنین شرایطی زن حق درخواست مهریه را از مرد ندارد و مرد میتواند مهریه را به زن نپردازد.

2. مطابق ماده 1011 قانون مدنی

هرگاه نکاح میان زوجین به دلیلی فسخ شود و رابطه زناشویی میان آنها برقرار نشده باشد. درچنین شرایطی نیز به مانند ابطال نکاح زن حق درخواست مهریه ندارد و مرد میتواند مهریه را به زن نپردازد. البته عدم تعلق مهریه به زن به دلیل فسخ نکاح، یک استثناء دارد و آن این است که : اگر فسخ نکاح به دلیل ” عَنَن ” بودن مرد یا ناتوانی از انجام رابطه زناشویی باشد،زن میتواند نکاح را فسخ کرده وهمچنین نصف مهریه به او تعلق میگیرد.

3. فوت زن قبل ازبرقراری رابطه زناشویی و تعیین شدن مهریه

باتوجه به آنکه زوجین می توانند پس از عقد ازدواج در مورد مهریه به توافق برسند ‌ولیکن اگر در این‌حین قبل از تعیین مهر زن فوت کند و بین زن و مرد در رابطه زناشویی واقع نشده باشد، دراین صورت زن مستحق دریافت مهریه نیست و مرد از پرداخت مهریه معاف میشود. اما اگر رابطه زناشویی شکل گرفته باشد ، زن استحقاق این را دارد که مهر المثل دریافت کند.

 حق حبس مهریه

براساس ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی دختر این امکان را دارد که تا زمانی که مهریه او داده نشده است ،  از هر دو تمکین عام و خاص  جلوگیری ورزد و همسر او نمی تواند او را مجبور به تمکین نماید. باید توجه داشت حق حبس زمانی کاربرد دارد که مهریه زوجه عندالمطالبه باشد.

 آیا پس از بخشش مهریه می توان از آن رجوع کرد ؟

عده زیادی از زنان هستند که مهریه شان را در زمان زندگی به شوهرانشان به هر دلیلی بخشیده اند اما بعد از گذشت مدتی از بخشیدن مهریه با بروز مشکلاتی مانند طلاق پشیمان می شوند و می خواهند راهی وجود داشته باشد تا آن ها بتوانند به مهریه بخشیده شده رجوع کنند . حال این سوال مطرح می شود برای آن ها که آیا راهی برای زنانی که از بخشیدن مهریه شان و پشیمان شده اند وجود دارد که به آن چه که بخشیده اند رجوع کنند ؟

باید بگوییم که بخشیدن مهریه گرچه در نظر عرف جامعه مشخص است، اما از لحاظ حقوقی ممکن است به اشکال گوناگونی رخ دهد که در بعضی موراد میتوان ازبخشیدن رجوع کرد و در بعضی موارد نمیتوان رجوع کرد. برای فهمیدن آن باید به انواع و اشکال گوناگون بخشش مهریه آشنا شویم :

– هبه مهریه :

هبه به معنای بخشیدن و هدیه دادن است. در این حالت خانم به دفتر اسناد مراجعه می‌کند و سند هبه مهریه را با اختیار خود امضا می‌کند. وقتی شخصی مالی را با اختیار خود به دیگری ببخشد می‌تواند از بخشش آن صرفه نظر کند.پس هبه مهریه قابل رجوع است مگر در مواردی که در ادامه بررسی می‌کنیم.

– بذل مهریه:

این عبارت گرچه در مورد هبه مهریه نیز به کار می‌رود، اما به طور خاص در مورد طلاق توافقی کاربرد دارد. طلاق توافقی از لحاظ شرعی در قالب طلاق خلع یا مبارات صورت می‌گیرد. در این نوع طلاق، زن مهریه یا مالی را به مرد می‌بخشد تا در مقابل مرد او را طلاق دهد. به این تملیک کردن اگر مهریه باشد، در اصطلاح  بذل مهریه گفته می‌شود. در مورد حق رجوع در بذل مهریه باید دانست که تا پایان عده، زن حق رجوع به مهریه و مالی که بذل کرده را خواهد داشت. اما با رجوع او به مهریه، مرد هم حق رجوع به زن و برقراری رابطه زوجیت را خواهد داشت. به عبارت دیگر طلاق‌های خلع و مبارات که طلاقی بائن هستند، در صورت رجوع زن به مهریه تبدیل به طلاق رجعی می‌شوند.

– ابراء مهریه:

ابراء به حالتی گفته می‌شود که خانم بدون نیاز به همراهی یا رضایت آقا به دفتر ثبت اسناد مراجعه می‌کند و سند ابراء مهریه را تنظیم و امضا می‌کند. در این حالت دیگر دینی نسبت به پرداخت مهریه بر گردن آقا نیست و امکان رجوع ندارد.

– اقراربه وصول مهریه :

در این نوع از بخشش، زن با حضور در دفترخانه اسناد رسمی و یا در نزد دادگاه و قاضی اقرار می‌کند که تمام یا مقداری از مهریه مشخص شده در عقدنامه را گرفته است و نسبت به آن ادعایی نخواهد داشت. این اقرار گاه واقعی و گاه صوری است. بر اساس ماده ۷۰ قانون ثبت، اگر زن بتواند ثابت کند که اقرارش فاسد بوده و در واقع چیزی از مرد نگرفته است، این دعوا مسموع بوده و زن می‌تواند با اثبات آن مهریه‌اش را مجددا مطالبه کند. البته باید دانست اثبات صوری بودن اقرار، امری بسیار دشوار خواهد بود.

مهریه زن بعد از فوت شوهر

مهریه یک بدهی و دین رسمی است و برخلاف تصور بعضی از افراد نه تنها با فوت شوهر از بین نمی رود بلکه حتی بین چندین دین فرد متوفی، مهریه همسر اواز ترکه ابتدا پرداخت شده وسپس با آنچه که ازمابقی ترکه موجود می باشد، بقیه ی دیون او پرداخت میگردد.

مفهوم حال یا مدت دار بودن مهریه

مهریه میتواند حال و یا مدت دار باشد. اگر مهریه حال باشد زوجه میتواند آنرا بلافاصله پس ازعقد مطالبه کند، همچنین میتواند تا وصول آن از تمکین نیز خودداری نماید و این خودداری از موارد نشوز زن محسوب نشده و او مستحق نفقه می باشد منتهی مراتب در نقطه مقابل اگرمهریه مدت دار باشد زن حق حبس نداشته و باتمکین از مرد می تواند از او نفقه دریافت کند.

شرایط مطالبه مهریه:

در صورتی زن می‌تواند مهریه‌اش را دریافت کند که آن را نبخشیده باشد

اگر زن یک بار مهریه‌اش را از مرد دریافت کرده باشد مجدداً نمی‌تواند درخواست دریافت مهریه را مطرح کند

زن پس از جاری شدن صیغه عقد دائم یا موقت می‌تواند درخواست دریافت مهریه دهد

اگر زوجه فوت کرده باشد تنها در صورتی امکان دریافت مهریه وجود دارد که زن مهریه‌اش را در زمان حیاتش به همسرش نبخشیده باشد.

اگر زن مهریه خودش را در زمان حیات دریافت نکرده باشد وراث او می‌توانند مهریه را پس از فوتش از همسرش دریافت کند

قبل از بخشنامه جدید، نحوه گرفتن مهریه به دو طریق بود 1 – از طریق دادگاه خانواده 2 – ازطریق اداره اجرای ثبت  اما طبق بخشنامه جدید زوجین نمی‌توانند مستقیم به دادگاه مراجعه کنند و ابتدا باید از طریق اجرای ثبت اقدام شود. به این صورت که زوجین به دفترخانه ‌ای که ازدواجشان در آنجا ثبت شده مراجعه و درخواست اجرائیه می‌کنند. اجرائیه صادر می‌شود و به آدرس طرف مقابل فرستاده می‌شود و به او ۱۰ روز مهلت داده می‌شود که مهریه را پرداخت کند که غالباً زوج در این مهلت مهریه را پرداخت نمی‌کند.
بعد از اینکه مهلت سپری شد و زوج مهریه را پرداخت نکرد زوجه با مدارک به اجرای ثبت مراجعه می‌کند و درخواست تشکیل پرونده اجرایی می‌دهد. سپس از دارایی‌های زوج استعلام گرفته می‌شود تا مشخص شود دارایی دارد یا خیر. که در صورت داشتن دارایی دستور توقیف آن صادر می‌شود. وقتی این مراحل در اجرای ثبت تمام شد اگر دارایی زوج کفایت مهریه را نکرد راهنمایی می‌شوند که به دادگاه خانواده مراجعه کنند و از طریق آن حکم بگیرند زیرا اجرای ثبت مجاز به صدور حکم جلب نیست و به این ترتیب باید مابقی مطالبات را از دادگاه خانواده درخواست کرد. باید اینرا دانست که اگر مهریه عندالمطالبه باشد، زن پس از اجرا گذاشتن مهریه می‌تواند مرد را ممنوع از خروج کند.

آن چه که در بحث توقیف اموال مرد مورد بحث و مدنظراست ، آن است که ممکن است مرد قبل از آن که زن درخواست توقیف دهد به جهت فرار از پرداخت مهریه، اموال خود را به صورت معامله صوری به دیگری انتقال دهد و حال زمانی که بیم این موضوع باشد زن می تواند مطابق ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی از دادگاه درخواست تامین خواسته نماید یعنی اموال مرد را حتی قبل از تقدیم دادخواست مهریه و یا ضمن دادخواست و تا وقتی حکم اصلی صادر نگشته است توقیف نماید

سقف مطالبه مهریه چقدر است ؟

باتوجه به ماده 22 حمایت از خانواده ، چنانچه مهریه زن بیش از 110 سکه باشد،پرداخت آن مشروط بر توانایی مالی مرد می باشد.طبق این قانون میزان مهریه ی متعارف برای زن 110 سکه بهارآزادی است و مرد موظف به پرداخت آن است و وصول آن مشمول مقررات ماده 2 قانون اجرای محکومیت‌های مالی می باشد. چنانچه میزان مهریه سقف مذکور را ردکند،دادگاه تمکن مالی مرد را برسی می کند و تصميم مي‌گيرد كه فرد زنداني شود يا خير،یعنی فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است. با اين حال تمام كساني كه تمكن مالي پرداخت 110 سكه را نداشته باشند، به زندان مي‌روند.

درخواست اعسار و مستثنائات دین

برای قسط بندی مهریه لازم است که مرد مدارک اعسار یا عدم توانایی پرداخت مالی برای پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه کند. در صورتی که مدارک ارائه شده توسط مرد نشان دهنده این باشد که او به صورت موقتی به اموالش دسترسی ندارد یا اینکه پرداخت مهریه از میزان توان اقتصادی او بیشتر است، دادگاه مدارک ارائه شده را بررسی کرده و امکان تقسیط بدهی مهریه را صادر می‌کند.  برای پرداخت مهریه توسط مرد نمی‌توانید مستثنیات دین را به عنوان اموال و دارایی‌های مرد توقیف کنید

در ماده ۲۴ قانون نحوه محکومیت های مالی در خصوص اموال و مواردی که جز مستثنیات دین است ، صحبت کرده است که شامل :

– خانه ای که برای سکونت عرفا و شرعا در شان و منزلت محکوم علیه در شرایط اعسارباشد

وسایل خانه برای رفع ضروریات زندگی محکوم علیه متناسب و خارج و بالاتر از شان او نباشد  –

کتاب و ابزار علمی برای اشخاصی که اهل دانش هستند متناسب با شان و منزلت آن ها  –

وسال و ابزاری که برای کسبه و کشاورزان برای امرار معاش آن ها ضروری است –

– موبایل همراه مورد احتیاج مدیون

چند نکته در رابطه با درخواست اعسار:

–نکته اول : اینکه اگر زن پس از مرگ شوهرش مجدداً ازدواج کند بعد از ازدواج دوم نیز میتواند مهریه خود را از اموال همسر اول خود مطالبه کند.

– نکته دوم : در صورت عسر و حرج مالی، مرد می‌تواند به دفعات درخواست تقلیل اقساط مهریه را بدهد.
– نکته سوم : زوجه می تواند یارانه مرد را به عنوان مهریه توقیف نماید.

–نکته چهارم: در صورت تقسیط مهریه و اعمال حق حبس از طرف زن، تا پرداخت کامل مهریه حق حبس زن از بین نمی رود هر چند که سالیان درازی زمان ببرد.
–نکته پنجم: مهریه و نفقه بخشیده شده دیگر قابل مطالبه از طرف زوجه نمی‌باشد.

محاسبه مهریه به نرخ روز

مهریه مانند هر طلب دیگر و موضوع هر تعهد پولی و مالی در صورتیکه مالی غیر از پول و وجه نقد باشد، آن مال عینا قابل مطالبه است مثل تعهد به پرداخت سکه یا طلا یا ملک.در صورتیکه موضوع مهریه وجه نقد باشد با توجه به اینکه در گذر زمان پول نقد ارزش خود را از دست میدهد زوجه میتواند تقاضای قیمت گذاری یا تقویم ان به نرخ روز را بنماید.