از ملاک های مهم کارشناس برای تعیین حقوق زوجه نیازهای زوجه و شان او می باشد.
ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی بیان می‌دارد : همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می‌شود.
باید توجه داشت برگزاری مراسم عروسی یا برگزار نشدن آن تأثیری در آن ندارد بلکه به محض وقوع عقد نکاح دائم تکلیف مرد در پرداخت نفقه شروع می‌شود بنابراین تا زمانی که رابطه زوجیت میان زن و مرد برقرار است تحت اصول و شرایطی که در ادامه مباحث بیان خواهد شد نفقه به زن تعلق میگیرد و تنها به واسطه جاری شدن طلاق است که نفقه زن قطع خواهد شد.
دو شرط زیر برای وجوب نفقه ضروری است:
1 – دائمی بودن عقد که قانون مدنی در ماده ۱۱۰۶ تصریح دارد: در عقد دایم نفقه زوجه به عهده شوهر است.
2 – تمکین کامل زوجه : در صورتی که زنی به همسر خود تمکین نکند، عنوان ناشزه بر وی تعلق می گیرد و در نتیجه پرداخت نفقه از عهده شوهر وی ساقط می شود.
نفقه در زمان عقد
سوالی که شاید ذهن بعضی ها را درگیر به خود کند پرداخت نفقه در دوران عقد و قبل از شکل گیری زندگی زناشویی می باشد. در پاسخ به این سوال باید گفت به محض اینکه عقد نکاح منعقد شود زن مستحق نفقه است. و همچنین در صورتی که زن از مرد تمکین کند و مرد برای آغاز زندگی زناشویی کوتاهی کند ، زن می تواند درخواست نفقه کند. پس در مجموع باید گفت که پرداخت نفقه در دوران عقد بستگی به تمکین زوجه ویا اعلام رسمی او برای آغاز زندگی زناشویی در این دوران را دارد و در غیر این صورت منتفی است.
موارد عدم تعلق نفقه به زن
1 – عدم تمکین زن
2 – ترک بی دلیل منزل توسط زن
3 – عقد موقت (یا همان ازدواج صیغه ای)
4 – طلاق در شرایط نافرمانی زن
5 – فوت مرد و عدم آبستنی زن
انواع تمکین
تمکین به دو صورت می باشد:
- تمکین خاص : تمکین خاص یعنی برقراری رابطه خاص جنسی و زناشویی میان زوجین.
- در واقع تمکین خاص به معنای اطاعت پذیری زن در مسائل جنسی و رابطه جنسی معقول با همسر خود می باشد.
- تمکین عام: تمکین عام بمعنای اطاعت کلی زن از شوهر در انجام امور زندگی مشترک می باشد.
استحقاق نفقه به زن با وجود تمکین نکردن به زوج
بر طبق ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی اگر زن بتواند ثابت کند زندگی مشترک او با شوهر ضرر مالی، شرافتی یا بدنی به همراه دارد، دادگاه او را محکوم به تمکین نخواهد کرد که در این صورت تمکین نکردن باعث از بین رفتن نفقه نمی گردد.
محاسبه نفقه زن
در مورد نفقه زن موضوع بسیار مهمی که مطرح می شود این است که نحوه محاسبه آن چگونه می باشد؟ در واقع نفقه زوجه بر اساس چه معیار هایی تعیین می شود؟
زوجین می توانند در مورد نحوه پرداخت نفقه به توافق برسند. چنانچه در این زمینه توافقی صورت نگرفته باشد، میزان آن توسط دادگاه تعیین می شود. در این صورت دادگاه با صدور قرار کارشناسی، تعیین تفقه را به کارشناسی ارجاع می دهد.
در این حالت کارشناس دادگاه باید میزان نفقه زن را محاسبه کرده و به قاضی اعلام کند. نحوه محاسبه میزان نفقه زن توسط کارشناس با توجه به سن زوجه، میزان تحصیلات، شغل و شان خانوادگی او و همچنین به لحاظ مسائل عرفی و غیره تعیین شده و حکم پرداخت آن از سوی دادگاه صادر می شود.
چه چیزهایی شامل نفقه می شود؟
بر طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی حقوق زوجه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن می شود مثل مسکن، پوشاک، غذا، اثاثیه منزل و هزینه های درمان و حتی خادم البته در صورتی که زن عادت به داشتن خادم داشته باشد و یا به واسطه مریضی نیاز به آن داشته باشد. موارد ذکر شده در این ماده حصری نیست و به عنوان مثال ذکر شده است. قاعده کلی این است که حقوق زوجه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با شآن زن است. از ملاک های مهم کارشناس برای تعیین نفقه نیازهای زوجه و شان او می باشد.
آیا می توان در عقد نکاح دائم شرط کرد که به زن نفقه تعلق نمی گیرد؟
در این خصوص بین فقها و حقوقدان ها اختلاف نظر است ولی به نظر می رسد حقوق زوجه مقتضای ذات عقد نکاح دائم نباشد که نتوان خلاف آن شرط کرد به اصطلاح حقوقی نفقه مقتضای اطلاق عقد نکاح دائم به شمار می رود و بدیهی است که زوجین می توانند در ضمن عقد در این خصوص با تراضی و توافق تصمیم گیری کنند.
نفقه خویشان و اقارب
اقارب جمع اقرب و به معنی خویشان است و برابر قانون مدنی در روابط بین اقارب فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگرند. اقراب نسبی در خط عمودی یا خط مستقیم خویشانی را می‌گویند که بعضی از بعضی دیگر به دنیا آمده‌اند اعم از اینکه واسطه‌ای در قرابت آنها وجود داشته باشد مانند پدربزرگ و مادربزرگ و بالاتر و نوه‌ها یا قرابت بدون واسطه باشد مانند پدرو فرزند یا مادر و فرزند.
نفقه اولاد
نفقه اولاد بر عهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت او بر انفاق بر عهده پدربزرگ پدری است. در صورت عدم حضور پدر و اجداد پدری یا عدم قدرت آنها در پرداخت نفقه بر عهده مادر است اگر مادر زنده نباشد بر عهده پدربزرگ مادری و مادربزرگ مادری و همچنین مادر بزرگ پدری است که در فرض آخر اگر بیش از یک نفر باشند به طور مساوی نفقه بین آنها تقسیم می‌شود.
نفقه فرزند نامشروع
فرزند نامشروع حق نفقه ندارد. زیرا ممکن است منتسب به پدر نباشد و چون بدون رعایت موازین شرعی و قانونی فرزند متولد گردیده لازمه پرداخت نفقه اثبات نسب است. ملاک در ابن مورد رأی دادگاه است.
نفقه فرزند ناشی از تلقیح مصنوعی
یکی از افراد واجب النفقه‌ای که قانوناً نفقه به او تعلق خواهد گرفت و متعاقباً امکان الزام به پرداخت نفقه در حقش وجود خواهد داشت، فرزندان حاصل از تلقیح مصنوعی است. همچنین فرزندانی که تحت سرپرستی خانواده‌ای قرار می‌گیرند نیز از این حق قانونی بهره‌مند هستند.
نفقه والدین و اجداد
طبق قانون مدنی نفقه پدر و مادر برعهده اولاد و در درجه بعد برعهده اولاد اولاد است، بنابراین نفقه پدر و مادر فقیر در درجه اول بر عهده اولاد است. اگر پدر و مادر فقط یک فرزند داشته باشند، همه نفقه برعهده اوست و اگر چندفرزند داشته باشند به طور مساوی به پدر و مادر نفقه خواهند داد.
یعنی به نسبت برابر باید مخارج زندگی پدر و مادر خود را بپردازند و از این لحاظ تفاوتی بین دختر و پسر نیست. هرگاه شخصی فرزند بلافصل نداشته باشد یا فرزند او توانایی پرداخت نداشته باشد، نفقه او برعهده اولاد اولاد خواهد بود.
تفاوت های نفقه زوجه و نفقه اقارب
- نفقه زوجه در هر صورت بر عهده مرد است صرف نظر از تمکن و عدم تمکن مالی مرد اما نفقه اقارب در صورتی بر عهده فرد قرار می گیرد که آن شخص متمکن از انفاق باشد.
- میزان نفقه زوجه با توجه به وضعیت زن تعیین می شود، اما میزان نفقه اقارب به میزانی است که نیاز ها و حوایج مستحق نفقه تامین گردد، البته تا جایی که شخص ملزم به انفاق توانایی و تمکن پرداخت آن را داشته باشد.
- نفقه زوجه بر نفقه اقارب مقدم است.
- زوجه می تواند نفقه زمان های گذشته را نیز مطالبه کند یعنی برای مطالبه نفقه معوقه طرح دعوا کند، اما نفقه اقارب فقط نسبت به زمان حاضر و آتی قابل مطالبه است و اقارب نمی توانند نفقه معوقه را مطالبه کنند به عبارت دیگر نفقه اقارب فقط از زمان تاریخ طرح دعوا به بعد قابل مطالبه است.
نفقه زنان شاغل
نفقه به زنان شاغلی که در منزل همسر خود زندگی می کنند نیز تعلق می گیرد. در واقع همواره وظیفه نفقه بر عهده همسر میباشد. چرا که اگر زوجه در بیرون از خانه کار می کند و پولی را دریافت می کند تمام و کمال آن پول به خودش تعلق دارد و وظیفه ندارد که حتی یک ریال از آن را برای خانه و زندگی خرج کند.
نفقه زن بعد از طلاق
اگر طلاق رجعی باشد یعنی به درخواست مرد باشد مرد باید در دوران عده نفقه زن را بپردازد اما در طلاق بائن با وجود اینکه زن عده نگه می دارد مرد هیچ تکلیفی به پرداخت نفقه وی ندارد و اگر زن در هنگام طلاق باردار باشد فارغ از نوع طلاق نفقه او تا زمان وضع حمل بر عهده مرد میباشد .
ضمانت اجرای نفقه زوجه
برای الزام شوهر به پرداخت نفقه ، دو ضمانت اجرای مدنی و کیفری وجود دارد.
ضمانت اجرای مدنی
قانون مدنی به زن این حق داده شده تا در صورت خودداری شوهر از نفقه به دادگاه _ دادگاه صالح در دعوای نفقه دادگاه خانواده محل اقامت شوهر است _مراجعه کند که در این صورت دادگاه میزان نفقه را معین و شوهر را به پرداخت آن محکوم می‌کند، در صورت عدم اجرای حکم از جانب شوهر در مرحله بعد دادگاه از اموال شوهر نفقه را پرداخت می کند و اگر امکان دسترسی وجود نداشته باشد یا شوهر اموالی نداشته باشد که نفقه تأمین شود زن حق طلاق دارد.
ضمانت اجرای کیفری
قانون مجازات اسلامی _ تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده _مقرر داشته که هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه همسر خود را در صورت تمکین ندهد یا از پرداخت نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه او را به سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می نماید.
نکات حائز اهمیت این است که شمول این ماده ، نفقه زمان گذشته را در برنمی‌گیرد و فقط ناظر بر نفقه زمان آینده است. نکته دیگر تمکین زن به معنای ادای وظایف زوجیت اعم از وظایف زناشویی و خانوادگی که به موجب عرف و قانون مشخص شده است می باشد حال زنی که بدون مانع مشروع از وظایف زوجیه امتناع ورزد در اصطلاح «نشوز» کرده و نشوز زن ، استحقاق زن به نفقه را از بین می‌برد.
مراجع صالح برای مطالبه نفقه
1 – مطالبه از طریق دادگاه خانواده:
اگر میزان نفقه بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد دادگاه خانواده صالح به رسیدگی می باشد که برای مطالبه آن باید دادخواست مطالبه نفقه ازطریق دفاتر خدمات قضایی ویا توسط وکیل شما داده شود .
2 – مطالبه از طریق شورای حل اختلاف:
در صورتیکه میزان نفقه کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد دعوای مطالبه نفقه در شورای اختلاف مطرح می شود که دادخواست مطالبه نفقه در این حالت نیز از طریق دفاتر خدمات قضایی ویا توسط وکیل شما داده می شود .
هزینه دادرسی دعوی نفقه
هزینه دادرسی در دعوی حقوقی ۵/۳ درصد بهای خواسته است و اگر با جلب نظر کارشناس باشد حدوداً 400 الی 700هزار تومان هزینه دارد
هزینه دادرسی در دعوی کیفری فقط ۱۰ الی ۳۰ هزار تومان می باشد.
هزینه کارشناسی در دعوی نفقه
هزینه کارشناسی در طرح دعوی نفقه حقوقی معادل 400 الی 700 هزار تومان می باشد که این مبلغ باید توسط زن (زوجه) پرداخت شود که پس از محکومیت زوج قابل دریافت از مرد می باشد.
مدارک لازم برای طرح دعوی نفقه زن
۱ – کارت ملی + شناسنامه
۲ – عقد نامه
۳ – در طرح دعوی کیفری دو شاهد نیاز است.